Chuahkeh pimi sualnak kan timi hi Adam le Eve kha ‘ei hlah u’ tiah Pathian nih nawlbia a pekmi hna buar in ‘a chia-tha thleidan khawhnak thei’ an einak in a chuakmi a si.
Hi thei an einak nih hin zei tiang dah sualnak ah a thlen hna timi cu fiang tein theih a si lo nain kir than awk tha ti loin Adam le Eve le an tefa par hna cu a zungzal in sualnak ah a thlen hna. ‘Sullam ngei lo nunnak ah a kan hruaitu sualnak’ tiah Paul Tillich nih cun a ti. Nihin tiang zongah Adam le Eve sualnak kan i phurh cio hna.
Pathian nih sualnak ah tlu te hna seh tiah a tinhpiak hna caah an sualmi a si maw? Si hlah! Duhthim khawhnak (Freedom of Will) a pekmi hna hmang in “Pathian kha an mer tak i, vawlei taksa leiah an kal”[1] tiah Khrihfami pacan pakhat a simi Cyril of Jerusalem nih cun a ti. Duhthim khawhnak ngei loin sermi rak si hna seh law sualnak an tluk tikah Pathian thil ser a tha lo, sualnak an tlu kho, a tlingmi a si lo etc kan ti khawh hnga i, Pathian kha mawhphurhter a si hnga; asinain duhthim khawhnak a pekmi hna khan an sual tikah Pathian mawhchiat awk a um lo i, minung nih a duhthim khawhnak a ngeihmi a hman aa palhnak khan an sualmi tu a si. Cuticun Pathian zong nih dan a tat khawh hna.
Hi thei an einak nih hin zei tiang dah sualnak ah a thlen hna timi cu fiang tein theih a si lo nain kir than awk tha ti loin Adam le Eve le an tefa par hna cu a zungzal in sualnak ah a thlen hna. ‘Sullam ngei lo nunnak ah a kan hruaitu sualnak’ tiah Paul Tillich nih cun a ti. Nihin tiang zongah Adam le Eve sualnak kan i phurh cio hna.
Pathian nih sualnak ah tlu te hna seh tiah a tinhpiak hna caah an sualmi a si maw? Si hlah! Duhthim khawhnak (Freedom of Will) a pekmi hna hmang in “Pathian kha an mer tak i, vawlei taksa leiah an kal”[1] tiah Khrihfami pacan pakhat a simi Cyril of Jerusalem nih cun a ti. Duhthim khawhnak ngei loin sermi rak si hna seh law sualnak an tluk tikah Pathian thil ser a tha lo, sualnak an tlu kho, a tlingmi a si lo etc kan ti khawh hnga i, Pathian kha mawhphurhter a si hnga; asinain duhthim khawhnak a pekmi hna khan an sual tikah Pathian mawhchiat awk a um lo i, minung nih a duhthim khawhnak a ngeihmi a hman aa palhnak khan an sualmi tu a si. Cuticun Pathian zong nih dan a tat khawh hna.
Hi sualnak nih hin zeitluk tiang dah hmual a ngeih timi kongah hin fak piin biaalnak a um i, hmuhning dangdang zong a um. Adam sualnak kan i hrawm lo a timi zong an um thiamthiam hna. Minung kan thancho tuk tikah minung sualnak hi a biapi ah chiah a si ti lo. Kan zumhnak le Pathian naak hmanh in minung thil ti khawhnak ah sunparnak pek a si deuh cang. Cuticun nihin ah minung hi ‘the measurer of all things’ phun in an um cang i, Bible le Khrihfa hi zeihmanh ah a rel lomi an tam cang. Cucaah Nihin ah ‘chuahkeh pimi sualnak’ timi hi a biapi ti maw?
Minung kan thangcho tuk cang i, hi bantuk kong menmen ah kan ruahnak chiah a herh ti maw?A herh peng i, a herh peng ko lai. Minung nih kan kokek sualnak kan i theih lo ahcun ding tein kan dir kho lai lo i, ruakung bantukin kan kun than lengmang ko lai. Minung kokek sualnak hmanthlak hi chan thar chan kan timi modern chan ko nih hin a kan hmuhsak khun zeicatiah minung nih a thanchonak le vawlei thil lawng ah a ruahnak a chiah paoh ahcun a kokek sualnak a chuak than lengmang ko lai.Kan vun zoh ta duak tuah hna lai:
Minung kan thangcho tuk cang i, hi bantuk kong menmen ah kan ruahnak chiah a herh ti maw?A herh peng i, a herh peng ko lai. Minung nih kan kokek sualnak kan i theih lo ahcun ding tein kan dir kho lai lo i, ruakung bantukin kan kun than lengmang ko lai. Minung kokek sualnak hmanthlak hi chan thar chan kan timi modern chan ko nih hin a kan hmuhsak khun zeicatiah minung nih a thanchonak le vawlei thil lawng ah a ruahnak a chiah paoh ahcun a kokek sualnak a chuak than lengmang ko lai.Kan vun zoh ta duak tuah hna lai:
Kum zabu hleisarih in Nitlak lei ram mit aa au. Cu hlan cu Biaknak nawlngeihnak tangah kun cio a rak si. Asinain chan a vun i thlen cuahmah tikah cun minung khuaruah khawhnak le science kha nawlngeitu bik ah cawi a vun si. Minung sualnak le that lonak kan tei cang tiin Khrihfa biaknak kha an duh ti lo. “Enlightenment or Age of Reason” chan tiah mirang cun auh a si. A hlei in science in zei zong vialte an hneksak khawh thluahmah cang tikah Biaknak lei zumhnak he aa kalh len cang. Science he aa kalhmi zumhnak cu fawi tein an phawi hna i, hlonh thluahmah an si cang.
Immanuel Kan nih ‘Critique of Pure Reason’ a vun chuah i, 'tutelage in luat chan a si cang' a ti, a sullam cu ‘kan khuaruahnak le kan zumhnak ah kan ral a kan chiattertu (Khrihfami zumhnak le cawnpiaknak) vialte hna cu hlonh dih cang hna u sih. Minung nih khuaruah khawhnak kan ngeihmi hi zei zong vialte fim a kan chimtu le biatak a kan theihtertu a si i, ding tein nunnak lam a kan chimtu hna an si’[1] a ti. Kant nih aa tinhmi cu minung khuaruah khawhnak (reason) in a tlingmi vancung pennak vawlei ah kan ser lai ti hi a si. Kant nih ‘minung khuaruah khawhnak (reason) hi a hmaanmi biaknak taktak cu a si’ a ti (Bid, p. 30). German philosopher thiamthiam Hegal nih reason cu biatak kanhmuhnak ding lam a si a vun ti ve. Cun Liberal hringtu timi (father of liberal) tiah auhmi Friedrich Schleirmachar nih phundang in ‘feeling’ pei a biapi ko cu a vun ti ve.
Mirang ram vialte te an humham nih a zik dih cang hna. Cuticun Nitlak lei ram zatlang nun (culture) cu minung thil ti khawhnak cungah a lian chin lenmang cang. Bible le Khrihfami zumhnak cu hnulei ah an pil thluahmah cang. Pathian nih a bia Bible hi cauk in kan pe hlah seh law Khrihfami kan tlau dih lai. Minung thil ti khawh chan tiluan aa thlen tuk tikah theologian zong nih chan thar (modern) chungah kan luh ve ko lo cun kan aw a tlau chin lengmang lai ti an hmuh tikah chan thar zatlang nun chungah cun aa peih chin lengmang ve. Aa rem bal lomi theology le culture cu hramhram in tlaihhrem in fonh chih an si cang.[2] A zatlang nun chungah theology sal a tan kum ti zong in an uah.
Immanuel Kan nih ‘Critique of Pure Reason’ a vun chuah i, 'tutelage in luat chan a si cang' a ti, a sullam cu ‘kan khuaruahnak le kan zumhnak ah kan ral a kan chiattertu (Khrihfami zumhnak le cawnpiaknak) vialte hna cu hlonh dih cang hna u sih. Minung nih khuaruah khawhnak kan ngeihmi hi zei zong vialte fim a kan chimtu le biatak a kan theihtertu a si i, ding tein nunnak lam a kan chimtu hna an si’[1] a ti. Kant nih aa tinhmi cu minung khuaruah khawhnak (reason) in a tlingmi vancung pennak vawlei ah kan ser lai ti hi a si. Kant nih ‘minung khuaruah khawhnak (reason) hi a hmaanmi biaknak taktak cu a si’ a ti (Bid, p. 30). German philosopher thiamthiam Hegal nih reason cu biatak kanhmuhnak ding lam a si a vun ti ve. Cun Liberal hringtu timi (father of liberal) tiah auhmi Friedrich Schleirmachar nih phundang in ‘feeling’ pei a biapi ko cu a vun ti ve.
Mirang ram vialte te an humham nih a zik dih cang hna. Cuticun Nitlak lei ram zatlang nun (culture) cu minung thil ti khawhnak cungah a lian chin lenmang cang. Bible le Khrihfami zumhnak cu hnulei ah an pil thluahmah cang. Pathian nih a bia Bible hi cauk in kan pe hlah seh law Khrihfami kan tlau dih lai. Minung thil ti khawh chan tiluan aa thlen tuk tikah theologian zong nih chan thar (modern) chungah kan luh ve ko lo cun kan aw a tlau chin lengmang lai ti an hmuh tikah chan thar zatlang nun chungah cun aa peih chin lengmang ve. Aa rem bal lomi theology le culture cu hramhram in tlaihhrem in fonh chih an si cang.[2] A zatlang nun chungah theology sal a tan kum ti zong in an uah.
Kum zabu hleikua ko ah hin a lang khun. German philosopher Nietzche lengbang nih cun ‘Pathian a thi i, Hell a puak lai’ a rak ti phah. Minung fimnak cu a chak an tlaih khawh lo tikah tenhnology a thangcho ciammam in minung le minung an i thah a tam bik chan a si. Ralkap in, political in, social in a buai bik lio chan a si. Minung kokek sualnak (the sinful nature of man) cu zeitik hmanh ah a tlau kho lo. Minung tuanbia vialte lakah minung an thih bik chan tiah tuanbia tialtu nih cun an ti. Minung lungthin le ruahnak a dong than. Minung an lungfim than. Zeicatiah minung nih a thil ti khawhnak le a fimnak in a pennak zatlaang nun kan ser lai an timi cu an kokek sualnak nih a hrawh thiamthiam hna. An i tinhmi an phan kho lo.
Bible le Pathian ah kan kir than lo ahcun a si kho lo timi an theih than. Bible zoh than an duh. Pathian cu dawtnak a ngeimi a si i, kan tlau thai naak hnga lo Bible hi cauk in a kan pek. Theologian minthang taktak a simi Karl Barth hi Liberal a si i, Ralpi I (World War I) naak nih phungchim awk ngei loin a chiah i, Liberal in Neo-Orthodox ah a kir thanmi a si. Zeicatiah minung kan thatnak le kan fimnak kong an chimmi cu raltuknak le minung that lonak nih lih ah a canter viar hna. Pathian loin minung nih kan fim an timi cu anmah le anmah thahnak fimnak menmen kha a rak si.
Bible le Pathian ah kan kir than lo ahcun a si kho lo timi an theih than. Bible zoh than an duh. Pathian cu dawtnak a ngeimi a si i, kan tlau thai naak hnga lo Bible hi cauk in a kan pek. Theologian minthang taktak a simi Karl Barth hi Liberal a si i, Ralpi I (World War I) naak nih phungchim awk ngei loin a chiah i, Liberal in Neo-Orthodox ah a kir thanmi a si. Zeicatiah minung kan thatnak le kan fimnak kong an chimmi cu raltuknak le minung that lonak nih lih ah a canter viar hna. Pathian loin minung nih kan fim an timi cu anmah le anmah thahnak fimnak menmen kha a rak si.
Minung kan sualnak hi a thuk tuk i, theih khawh lo tiang in a thukmi a si. Minung sualnak hi a thuh tuk tikah “Pathian nih a phunglam kan lungthin chungah a chiahmi hmanh nih a kan cawnpiak kho ti lo i, kanmah le kanmah hmanh kan i thei kho ti lo, cucaah Bible hi a kan pek chihnak a si”[3] tiah John Calvin nih cun a ti. Minung nih kan kokek sualnak hi kan theih lo ah cun Pathian zong kan thei lo i, kan tlau chin lengmang. John Calvin nih cu aa fiang tuk i, ‘kanmah le kanmah i theih cu Pathian theih a si’ a ti, a sullam cu kan sualnak kan theih lo ah cun Pathian hi a hodah a si, zei bantuk dah a si timi theih khawh a si lo’ a ti.
Zwingli zong nih ‘kanmah le kanmah kan sining taktak kan i theih hlan chung le Pathian kan theih taktak hlan chung paoh cu biaknak timi hi hmaan tein theih khawh a si lo’[4] a ti ve. Minung sualnak hi kan fian taktak a haumi a si. Kan fian lo ahcun ruakung bantukin kunter kan si than lengmang ko lai. ‘Minung hi zei zong vialte ri khiaktu kan si (man is the measure of all things) an timi cu lih ah an cang dih. ‘Minung hi zei zong vialte ri khiaktu kan si’ an timi naak in a hmaan deuhmi cu ‘kan sualnak i theih taktak hi zei zong vialte ri khiaktu a si’ti hi a si. Jesuh Khrih zong nih ‘sualnak tam deuh ngaihthiammi cu lunglawmhnak zong a tam deuh’ a ti.
Zwingli zong nih ‘kanmah le kanmah kan sining taktak kan i theih hlan chung le Pathian kan theih taktak hlan chung paoh cu biaknak timi hi hmaan tein theih khawh a si lo’[4] a ti ve. Minung sualnak hi kan fian taktak a haumi a si. Kan fian lo ahcun ruakung bantukin kunter kan si than lengmang ko lai. ‘Minung hi zei zong vialte ri khiaktu kan si (man is the measure of all things) an timi cu lih ah an cang dih. ‘Minung hi zei zong vialte ri khiaktu kan si’ an timi naak in a hmaan deuhmi cu ‘kan sualnak i theih taktak hi zei zong vialte ri khiaktu a si’ti hi a si. Jesuh Khrih zong nih ‘sualnak tam deuh ngaihthiammi cu lunglawmhnak zong a tam deuh’ a ti.
Pathian nih minung kan sualnak le kan sualning a theih i, Bible a kan pek. Mizaw nih damnak a hmuhnak ding ahcun si a ding a hau. Si kha mizaw caah cun damnak a si. Bible zong hi kan damnak si a si. Kan kokek sualnak hi Bible in kan i runven lo le kan i thlop lo ahcun a zual than lengmang ko lai. Mizaw nih si din kha zeihmanh a rel lo ahcun a thih phah ko lai; Bible zong zeihmanh kan rel lo ahcun kokek sualnak nih a kan tlunh than lengmang lai i, kan thih phah ve ko lai. Bible hi zumtu caah cun kan himnak le damnak hauhruang a si. Kan taksak thlarau damnak si zong a si. ‘Chuahkeh pimi sualnak’ timi hi Bible nih a tialmi biafang a si lo. Bible ruahnak (idea) tu an fun i, ‘chuahkeh pimi sualnak’ tiah tial a si. Bible nih zeitin dah a kan cawnpiakning a si timi cu hmuhning pathum le Bible he kan vun zoh chun tuah lai.
Pelagianism: Pelagius timi pa cawnpiaknak in aa semmi a si i, Pelagianism ti in auhnak zong a si. Amah hi moralist zong a si tikah a cawnpiaknak hrimhrim hi a hman ti lo. A cawnpiakning cu Adam sualnak hi a tefa hna sinah a ci in a kal lo; a tuahsernak tha lo tu kha a tefa hna nih an i cawn i, an zulh vemi a si. Kan duh ahcun sual loin kan um kho ko zeicatiah Jesuh Khrih zong nih pei ‘Pathian nan pa a tlin bantukin nanmah zong tling ve u’ (Matt 5: 48) a kan ti kha! Pathian nih kan tuah khawh lo dingmi a kan fial ahcun Pathian a palh lai, cucaah Pathian nih a kan fialmi paoh cu kan tuah khawh dih ko tiah fek tein a dir pi.
Tlangcung cawnpiaknak a zul lomi cu thah ding si seh law minung kan um ti lai lo. Tlangcung cawnpiaknak nih a sawh duhmi cu dinnak nih zeidah a herh timi a si i, cu dinnak cu kan zulh khawh lo caah Jesuh Khrih nunnak in liampiak kan si. Cuticun kanmah zong nih vel pek kan sinak kha a si. Minung kan sining taktak cu Ephesians 2:1-2; Matthew 15:18-19; Romans 7:23; Hebrews 6:1; 9:14 etc hna ah hin rel khawh a si: sualnak nih a citmi kan si i, sualnak chak in phoih kan si hlan chung paoh cu kan duh zongah duh lo zongah sualnak nih an kan hruai ko lai. Kan duhmi kan tuah kan timi hmanh kha sualnak nih a duhmi kha a rak si. Zeicatiah sualnak nih thongthlakmi kan si i, sualnak nawl kha kan zulh a hau. Sualnak chak in phoih a si rih lomi hna cu thil tha kan tuah an ti zongah Pathian hmai ah cun fihnung thiamthiam kha a si ko lai. Cucaah Pelagiusnism hi Pathian velngeihnak loin minung thil ti khawhnak in Pathian ton aa timmi an si. Luther Tin Hre tialmi ‘Augustine: A Tuanbi le a Theology Hngalhternak’ ah tling deuh in rel khawh a si.
Arminianism: Jacob J. Arminius nih a cawnpiakmi a si i, Arminianism tiah auh a si ve. Palegius cawnpiaknak he aa lo dengmang nain aa lo taktak lo. A cawnpiakmi cu Adam sualnak cu kan co ve i, sualnak leiah kar a hlangmi kan si. Chizawh nih ‘meow’ a timi khi a kokek sinak in a si i, minung kan sualmi hi kokek sinak ruangah a si ve tiah a zumh. Asinain Adam sualnak ruangah mawhphurhter si loin kanmah pumpak sualnak ruangah mawhphurhter kan si. Minung duhthim khawhnak cu a rawk thlu lo. Pathian nih vel kan pekmi le duhthim khawhnak hin Pathian kan zumh khawh i, khamhnak hmuh khawhnak a si ko a ti.
Chuahkeh pimi sualnak ruangah Pathian nih zungzal in dan cu a kan tat lai lo a ti. ‘Vel pek hmasa loin dantat cu a si kho lomi a si a ti.’[5] ‘Vel’ a ti duhmi cu mi vialte he aa tluk cio in pekmi vel a si i, cuticun Pathian zumh khawhnak vel kha a si. Asinain Bible nih cun Adam sualnak aa hrawmmi kan si; Adam thihnak ah kan thi i, Jesuh Khrih ah nunter than kan si timi hmuh khawh a si (1 Corinth 15; Rom 5). Khamhnak ah hin minung riantuannak aa tel lo; Pathian vel thawng lawngin in a si (Eph 2: 8). Adam sualnak ah tthen awk tha loin aa seng chihmi kan si i, kanmah tein khamhnak ser khawhnak lam a um lo caah Pathian nih a lakka tein zumhnak pek kan si.
Chuahkeh pimi sualnak ruangah Pathian nih zungzal in dan cu a kan tat lai lo a ti. ‘Vel pek hmasa loin dantat cu a si kho lomi a si a ti.’[5] ‘Vel’ a ti duhmi cu mi vialte he aa tluk cio in pekmi vel a si i, cuticun Pathian zumh khawhnak vel kha a si. Asinain Bible nih cun Adam sualnak aa hrawmmi kan si; Adam thihnak ah kan thi i, Jesuh Khrih ah nunter than kan si timi hmuh khawh a si (1 Corinth 15; Rom 5). Khamhnak ah hin minung riantuannak aa tel lo; Pathian vel thawng lawngin in a si (Eph 2: 8). Adam sualnak ah tthen awk tha loin aa seng chihmi kan si i, kanmah tein khamhnak ser khawhnak lam a um lo caah Pathian nih a lakka tein zumhnak pek kan si.
Calvinism: John Calvin cawnpiaknak in aa thokmi a si i, Calvinism tiah auh a si. Hi cawnpiaknak nih a chimmi cu Adam sualnak kan i hrawm lawng si loin Pathian hmai hrimhrim sual lungthurnak kan ngei. Cu ruangah dantat awktlak kan si zia kha a lang a ti. Minung cu nu paw chung kan um lio in sual cia in pawimi kan si cang (Ps 51: 5); ‘damh awk tha lo tiang in minung lungthin hi a zertiangmi a si’ (Jeremiah 17: 9). Zeiruang ah dah Adam sualnak kan i hrawm kan ti ahcun Adam sualnak ci kha a tefa le sinah a kal. Cu tikah Adam a sual i, kan sual ve. Tahchunnak ah Abraham nih cheuhra cheukhat kha Melchizedek sinah a pek. Bible nih cun Levi zong nih an pek ve tiah a chim. Abraham nih a pek ah khan Levi cu an chuak rih lo; A ci nih an rak pek ve a ti duhnak kha a si i, minung sualnak zong hi Adam ci in a rami a si (Gen 14: 20; Hebrews 7:4-9).
John 3 chung kan rel than ahcun ‘chuahkeh pimi sualnak’ hi al awk tha loin hmuh khawh a si. Jesuh Khrih nih Nicodemus sinah ti le thlarau hrin thannak kong a chimh. Taksa nih taksa a hrin i, thlarau nih thlarau a hrin a ti. Jesuh nih fiang tein a langhter duhmi cu taksa hrinmi nih Pathian pennak cungah an lut kho lai lo i, Pathian pennak chungah luh khawhnak ding ahcun thlarau in hrin than kan hau a ti kha a si. Cucaah minung fa a simi paoh cu taksa in hrinmi an si caah an thi lai. Zeiruang ah? Chuahkeh pimi sualnak ruangah a si ko!
Sualnak nih zeidah a tuah khawhmi a si ti kan zoh ahcun Pathian he a kan then i, minung le minung zong a kan then. Tahchunnak ah, Tlangcung cawnpiaknak hi rel lengmang tikah kan zulh khawh dingmi a um lo, zeicatiah an sang tuk. Minung nih zulh khawh ding hrimhrim an si lo. Kan tlinh khawh lo tikah sual biaceihnak tangah kan um cang. Kan luatnak ding lam a um ti lo caah Jesuh Khrih nih a nunnak a kan liampiak i, Pathian hmai ah luatnak kan hmuh i, khamhnak zong kan hmu. Jesuh Khrih nunnak tiang in tlanh kan hauhnak hi kan sualnak ruangah a si.
Hi sualnak hi kan thei taktak maw? Pathian thisen le nunnak tiang in tlanh kan hauhmi sualnak hi zei bantuk sualnak dah a si hnga? Cucu kan kokek sualnak kan ti lengmangmi cu a si. Palegiusnism le Arminianism nih cun zeitluk in dah sualnak nih harnak chungah a kan hren timi an thei lo. Calvinism ah hin minung kan kokek sualnak taktak hmuh khawh a si zeicatiah Bible he naih cem in a dirmi an si. Chuahkeh pimi sualnak hi kan theih lo ahcun kanmah le kanmah zong kan i thei lai lo i, Pathian zong kan thei lai lo. Mah le mah sining kek te i theih hi Pathian theih hramthoknak zong a si i, Pathian theih hi mah le mah i theih hramthoknak zong a si ve.
Kum zabu hleisarih in kul tiang cu minung khuaruah khawhnak le science cu sunparnak an pek i, Bible le Pathian cu hmunhma hmanh an ngei lo. Theologian cheukhat nih an tlaihhrem chih i, modern culture chungah thong an thlak. Hi chan pawl nih zeidah an hrinmi a si: Liberation Theology, Black Theology, Feminist Theology, Asia Theology etc. An tuanbia aa dawh hna maw? Dawh hlah! Lungkak le thing kak chuak bantuk (background) dirhmun in a chuakmi an si. Hi hna pawl nih khawika in dah au an lak. Bible thiamthiam in a si. A taktak ah cun Bible le Pathian cu hnon awk an tha lo, kir than hnawh lengmang lo cun minung nih lam dang kan ngei lo.
Hi sualnak hi kan thei taktak maw? Pathian thisen le nunnak tiang in tlanh kan hauhmi sualnak hi zei bantuk sualnak dah a si hnga? Cucu kan kokek sualnak kan ti lengmangmi cu a si. Palegiusnism le Arminianism nih cun zeitluk in dah sualnak nih harnak chungah a kan hren timi an thei lo. Calvinism ah hin minung kan kokek sualnak taktak hmuh khawh a si zeicatiah Bible he naih cem in a dirmi an si. Chuahkeh pimi sualnak hi kan theih lo ahcun kanmah le kanmah zong kan i thei lai lo i, Pathian zong kan thei lai lo. Mah le mah sining kek te i theih hi Pathian theih hramthoknak zong a si i, Pathian theih hi mah le mah i theih hramthoknak zong a si ve.
Kum zabu hleisarih in kul tiang cu minung khuaruah khawhnak le science cu sunparnak an pek i, Bible le Pathian cu hmunhma hmanh an ngei lo. Theologian cheukhat nih an tlaihhrem chih i, modern culture chungah thong an thlak. Hi chan pawl nih zeidah an hrinmi a si: Liberation Theology, Black Theology, Feminist Theology, Asia Theology etc. An tuanbia aa dawh hna maw? Dawh hlah! Lungkak le thing kak chuak bantuk (background) dirhmun in a chuakmi an si. Hi hna pawl nih khawika in dah au an lak. Bible thiamthiam in a si. A taktak ah cun Bible le Pathian cu hnon awk an tha lo, kir than hnawh lengmang lo cun minung nih lam dang kan ngei lo.
---------------------------------------------
References
---------------------------------------------
[1] Stanley J. Grenz & Roger E. Olson, 20th Century Theology: God & the World in a Transitional Age (OM Books: Secunderabad, 2004) p. 21.
[2] Alister E. McGrath, Christian Theology: Introduction, 4th ed. (University of Oxford: Blackwell Publishing, 2007), p. 362).
[3] Stanley J. Grenz & Roger E. Olson, 20th Century Theology: God & the World in a Transitional Age, p. 16.
[4] Karl Barth, The Theology of John Calvin, Tran. Geoffrey W. Bromiley (Grand Rapids, Michigan: Eerdmans, 1922), Pp. 164-165.
[5] Bid. p 162.
[6] Paul Enns, The Moody Handbook of Theology (Chicago: Moody Press, 1989), p. 495.