John Hick hi vawleicung biaknak (world religions) nih an aw bantukin an ruahmi a si.
John Hick caah vawleicung biaknak an i khat dih. Khrihfa lawng nih khamhnak an hmu lai lo; biaknak kip ah khamhnak a um tiah a dirpimi pa a si. Hihi biaknak pluralism timi cu a si. A catialmi kip ah bia lam tluang tein a tial kho i, bia kaa a kheng taktakmi pa a si. "The Myth of God Incarnate" le "The interpretation of Religion" cauk a tialmi hna hi Khrifami zumhnak fak piin a hnintu le hrawktu a si. Cauk dangdang tampi a tial rih hna. A cauk a rel nuam kho taktak, asinain vawleicung biaknak hi a lengphaw cun aa dang ko nain an muru cu aa khat dih ko tiah a dirpimi tu hi Evangelical Khrihfa aa timi nih cun an pompiak kho lo.
John Hick caah vawleicung biaknak an i khat dih. Khrihfa lawng nih khamhnak an hmu lai lo; biaknak kip ah khamhnak a um tiah a dirpimi pa a si. Hihi biaknak pluralism timi cu a si. A catialmi kip ah bia lam tluang tein a tial kho i, bia kaa a kheng taktakmi pa a si. "The Myth of God Incarnate" le "The interpretation of Religion" cauk a tialmi hna hi Khrifami zumhnak fak piin a hnintu le hrawktu a si. Cauk dangdang tampi a tial rih hna. A cauk a rel nuam kho taktak, asinain vawleicung biaknak hi a lengphaw cun aa dang ko nain an muru cu aa khat dih ko tiah a dirpimi tu hi Evangelical Khrihfa aa timi nih cun an pompiak kho lo.
John Hick hi a hlan ah cun Evangelical Khrihfami pakhat a si i, aa pumpe ngaimi zong a rak si. A chimning ah cun England ram Nottingham ah aa thial hnu in miphun kip, Muslim, Jews Khrihfa, Hindu, etc biaknak kip he aa ton hnu in a zumhnak in a pialmi a si. Cun John Hick hi philosopher khuaruat kho taktak a si. Theih duh le hngalh duh ah miphun kip le biaknak he aa kom i, aa pehtlaimi a si. Cuticun biaknak dangdang cio a zoh lengmang hna tikah Khrifa he an i dannak a hmu lo. Cu tikah vawleicung biaknak hna an i khat dih cio ko tiah biatak tein aupi hram aa thoknak a si.
Minthang ngai cauk pakhat a tialmi "God Has Many Names" timi hi atu catialtu nih a Master Thesis ah alnak (refutation) a tuahmi a si. Hi capar ah hin cun Hick argument biapi deuh le alnak a tawinak tein kan vun zoh hna lai. Careltu kip nih kan ruah awk ah a herh ngaimi cu nihin ah Biaknak Pluralism hi hrial awk tha loin kan ton cuahmah cangmi an si i, ralrinnak kan ngeih lo ahcun kan nunnak tiang ah influence a tuah kho i, Khrihfami zumhnak biatak hmanh in pial sual kan fawi cang timi hi kan theih a hau cang.
"God Has Many Names" nih pawimi muru cu biaknak kip nih an biakmi Pathian cu aa khat dih ko, asinain aa dannak cu Pathian min kan auhnak lawng in an si a ti hi a si. A tanglei ah John Hick pluralistic argument kan vun zoh hna lai.
“Minung hi kan holh, kan zatlangnun, kan ruahnak, kan biaknak phunglam, le kan cawlcanghning ti bantuk hna hi an i dang cio ko hna nain biaknak kip ah aa khatmi thil pakhat lawng a um, cucu minung kip nih Pathian sinah kan lungthin kutkhar le ruahnak kan on tikah Pathian nih an kan halmi cu Prophet Micah bia bang 'dinnak tuah, velngeihnak nun ngeih, le toidor tein um hi a si. Jews biakinn (synagogue) ah Pathian cu Adonai: Abraham Pathian, Issace Pathian, Jacob Pathian tiah an auh. Muslim biakinn (mosque) ah cun Allah: a siangmi Pathian, zaangfahnak a ngeimi Pathian tiah an auh. Sikh biakinn ah dawtu Pathian, uktu Pathian, a siangmi Pathian, tiah an auh. Hindu biakinn ah cun nunnak petu pathian: Krishna, Rama, Shiva etc tiah min tampi an auh. Khrihfami biaknak ahcun thumkomh Pathian: Pa Pathian, Fapa, le Thiang Thlarau tiah kan auh. Hi biaknak vialte nih Pathian cu pakhat a si tiah an dirpi” (God has many names, p. 14) tiah a ti. A chim duhmi cu kan Pathian aa khat dih; Pathian he pehtlaihnak kan ngei dih hna, asinain Pathian min kan auhning ah kan id an hna lawng a si ti hi a si. A chim rihmi cu, “biaknak kip ah khamhnak an timi hi minung kan i thlennak hi a si, cucu pumpak hakkauhnak le mah zawnruahnak etc hna kha kan hlawt i, Pathian sinah kan i mer khi khamhnak kan hmuhnak cu a si” a ti (Bid. p. 14). Pathian nih khamhnak a ka timhpiak i, Jesuh Khrih nih a tlinter i, Thiang Thlarau nih a chuah pining hi John Hick nih cun a herh lo.
Cun John Hick nih a chim thanmi cu khamhnak hi vawleicung mi vialte nih an hmuh dih lai a ti. “Vawleicung biaknak kip ah thlarau leiin a siah nun canziaza leiin a siah biaknak dang hna hi Khrihfami he an i dannak ka hmu lo. A tlangpi in kan chim ahcun Khrifami hna naak in biaknak dang hna hi an chia deuh hlei lo i, an thadeuh hlei lo. Cucaah a tlangpi in Pathian he pehtlaihnak an ngehning aa khat cio ko hna. A mi kip nih dawtnak, thatnak, dinfelnak le biataknak an ngei pah dih cio ko hna” a ti.
Cu ti a si ahcun, vawleicung biaknak vialte aa khah dih ko ahcun zeiruang ah dah biaknak dang cio nih kan biaknak lawnglawng a hmanmi a si an ti? Tahchunnak ah, Khrihfa zumhnak lawnglawng ah Khamhnak a um kan ti. Jesuh Khrih nih point-blank bak in “keimah in dah ti lo cu ahohmanh ka Pa sinah an phan kho lai lo. Nunnak le biatak le lam cu keimah hi ka si” a ti. Khrihfa zumhnak lengah khamhnak lam dang a um lo timi hi Khrihfami nih biatak tein kan dirpimi a si. Muslim le biaknak dangdang hna zong nih an dirpi cio hna. Cucaah biaknak kip nih an dirpimi hi aa kalh dih. Muslim le Khrihfami zumhnak a hman veve kho lo. Pakhat a hman ahcun pakhat cu a palh hrimhrim a hau cang. Zeicatiah Khrihfami nih kan zumhnak lawngah khamhnak a um an ti lio ah Muslim zong nih an ti ve. Aa kalh cang. Cucaah John Hick Pluralisms hi cohlaan awk ah a har ngai cang.
Asinain John Hick nih hi ti hin a phisin. Minung hi kanmah le tuanbia hoih (historical settings) le zatlaangnun hoih (cultural settings) in Pathian nih theihhngalhnak biathlam tampi (plurality of revelations) a kan pek. Zeitin dah a kan pekning a si ti ah cun theihhngalhnak (senses) kan ngeihmi hmang in a si a ti. Cu bantuk theihhngalhnak biathlam cu a bite (limit) ko nain a bit rup tein Pathian kan pehtlaihnak hi a kan cohlan ko tiah a ti (John Hick nih hi ruahnak hi Thomas Aquinas ruahnak aa hlaanmi a si, cucu, “the thing known is in the knower according to the mode of the knower (Summa Theological, II/III, Q. 1, art. 2).” A hnu ah Emmunuel Khan nih biatak tein a kauhter (expansion) than. A hnu ah John Hick nih a Pluralisms biaknak biaalnak (argument) caah a hman. Hi bia a sullam cu “kan theihmi thil hi cu kan sining rup tein theihmi an si” ti a si). Cu theihhngalhnak kan ngeihmining in lehrulnak (reaction/response) kan tuah i, cuticun lam phunphun in biaknak hi kan ngeihnak a si ti.
Tahchunnak ah, hlan lio chan ah cun khua khat le khua khat, ram khat le ram khat pehtlaihnak a rak tha lo. Anmah umnak hmun le ram cio in biaknak phunglam an rak i ser cio hna. Zeicatiah minung lungthin chung kip ah Pathian tihnak le duhnak a um cio. Asinain an lungthin chungah Pathian tihnak le duhnak a ummi hna cu zeitin dah hman tein kan lehrul (react/response) lai timi an hngal lo, aruang cu Bible bantukin tial ciami cauk an rak ngei lo. Cu tikah thing le lung hna kha an Pathian ah an ser i, an rak biaknak hna kha a si. Cheukhat miphun nih saram in raithawinak Pathian sinah an tuah; cheukhat nih minung raithawinak an tuah, cheukhat nih ni le thlapa an biak hna. Hi bantukin Pathian an rak biak tikah a hman lomi a si ko nain a lungthin put (motive) cu a hman hrimhrim lai tiah zumhnak a um tiah John Hick nih a ti. Hi bantuk phunglam le biaknak an ngeihmi hna hi mawhchiat ding an si lo, zeicatiah an theihhngalh khawhning tein Pathian an rak pehtlaihnak (response) pei a si cu tiah a dirpi. Asinain minung kan vun thancho tikah cun duhsah tein kan biaknak le umtuning zong aa thleng thluahmah ve ko tiah a ti (God has many names, p. 17).
Mifim, khuaruat kho, philosopher, theologian pakhat nih ca an tial i, an chimmi cu ruah lo awk a tha lo. Hmual ngeih lo awk zong a tha lo. John Hick nih a dirpimi pluralsim hi a hmanmi a si vun ti sual hi a fawitemi a si. Zeicaitah 2010 ah "Operation World" nih a report mi cu vawleicung minung vialte lak ah Khrihfami hi 1,973 million hrawng kan si. Million 5,000 hi biaknak dangdang an si. Tha tein vun tuak setmat ahcun Pathian nih Khrihfami lawng hi a kan cohlaang taktak hnga maw; biaknak dang vialte hna hi Hell ah maw an kal taktak ko lai timi ruah lo awk a tha ve lo. Hi kongah hin philosopher, theologian, Atheist ti bantuk hna daite in an um kho cio hna lo. Zungzal nunnak/khamhnak timi hi minung caah a biapi tukmi a si i, khuaruat kho le mifim nih dai tein um an duh lo; an fimnak in, an thluak in, an catial in etc ral an i do lengmang hna. Nan nih cu Hell kal ding nan si ti cu ahohmanh nih an duh lo. Biatak an kawl cio hna i, an kherhlai cio hna.
Anmah le field cio ah scholar a simi minung panga nih “Khamhnak Kap Li In Vun Zohnak” (Four Views On Salvation In A Pluralsitic World) timi tlaangtar in biaalnak an ngei. John Hick, Clark Pinnock, Alister McGrath, (Douglas Geivett le Gary Phillips) an si hna. An thiamning hi khuaruahar an si.
John Hick nih cun a cungah kan tialmi hi hi a dirpi. Clark Pinnock nih inclusivism a dirpi, a sullam cu Jesuh Khrih hi khamhnak kan hmuhnak lawng a si ko nain biaknak dang zongah khamhnak a hmumi an um ve ko. Muslim, Hindu, Buddhist etc hna zong hi theih loin (Anonymous Christianity) Khrihfami rak si ziar hna sehlaw theih lo a si ko tiah a ti. Cun Sheba siangpahrang nu, Melchizedek, Ninevites, Job, Cornelius le adangdang hna zong Jesuh Khrih zumhnak ngei loin khamhnak an hmu ko. Sodom le Gomorrah hmanh hi ni hmanung bik ah cun khamh an si te lai a ti.
Alister McGrath nih a dirpimi cu particularism ti a si, a sullam cu Jesuh Khrih lawnglawng hi khamhnak lam a si. Jesuh Khirh a zum lomi hna kongah cun zeimhmanh a chim lo, Pathian lawnglawng nih a theih lai ti hi a dir pimi a si. Douglas Geivett le Gary Phillips hi hmun khat ah an tial i, an dirpimi cu Exclusivism ti a si, a sullam cu Jesuh Khrih lawnglawng ah khamhnak cu a um. Jesuh Khrih thawngtha a thei lomi hna cu khamhnak an hmu lai lo. Jesuh Khrih thawngtha nih a phak lomi hna poah cu Thawngtha nih a phak hna zongah an zum lo ding an si kha a fian caah Thangtha nih a phak lonak hna a si ti hi an dir pimi a si.
John Hick le Clark Pinnock hi a hlan ah cun Khrihfa tha an rak si, a sinain duhsah in Bible cawnpiaknak kaltak in zumhnak dang aa tlaihmi an si; cheukhat nih cun an zumhnak in a pial sualmi ah an ruah hna.
Biaknak sersiamtu Khrihfami pacan pakhat John Calvin nih cun hi ti hin a rak ti ve, “biaknak (religion) duhnak lungthin hi phiat awk tha loin Pathian nih mi kip lungthin catlap cungah a kan tialpiak dih hna, asinain a lungthin dihlak in Pathian a duhmi hi zakhat chungah pakhat hrawng lawng hi an si. Cun cheukhat cu niaknak hi a hruh in an i hruh pi (superstition) chih i, a dang cu Pathian zong zeihmanh ah an rel hlei lo. Pathian a um timi cu an thei ko nain upat awktlakmi a si tluk in an upat lo, asinain an lungthin le ruahnak in an suaimi tu kha Pathian ah an canter. Cu bantuk ruahnak le lungthin in Pathian sinah raithawinak le pekchanhnak kan tuah an timi vialte cu a pakpalawng menmen an si. Toidor ngaiin Pathian kan biak an ti ko nain Pathian mithmuh ah cun zeihmanh lo a si, zecatiah a ngaingai ti ahcun Pathian kha an biakmi le an pekchanh taktakmi a rak si lo. Amah tu cu an lungthin le ruahnak nih a chimmi menmen kha an tuahmi an si a ti. Hi ti hin a pial sualmi lungthin le ruahnak cu Paul nih a chim. "Kan fim ko tiah an rak i ruat, asinain an hrut, a pakpalawngmi khua an ruat, mihrut ah an caang, an i phorhlaw, Pathian taktak kha biak hna loin an kut in an sermi hna muisam hna kha an biak hna ... cucaah ngaihthiam an si lai lo” (Rom 1: 22) tiah a ti (John Calvin, Institutes of Christian Religions, chap 4).
Kum zabu hleikua (19) ah Theologian minthang taktakmi Karl Barth nih “minung biaknak (religion) hi minung nih anmah le anmah thiam an i coternak le anmah tein khamh an i zuamnak a si. Minung nih biaknak kip an sermi hi cu siasal biaknak an si. Cucaah Pathian aa phuannak le Bible a kan peknak hi minung sermi biaknak (religion) hrawha duh caah a si” tiah a ti (David L. Mueller, Karl Barth: His life and thought, p. 92). Jesuh Khrih lawnglawng hi Pathian biathlam a si i, amah thawngin Pathian he remnak kan hmuhnak a si. Jesuh Khrih dah ti lo cu biaknak dang vialte hna cu hlen hmang lawngte an si dih.
Cun a donghnak ah “Khrihfami hna le biaknak dang an nun canziaza (morality) ah aa dannak ka hmu lo, an i khat ko” tiah John Hick nih a timi hi zei bantuk (standard) in dah a tah? A tahning hi an zumhnak le an phunglam ah zumh awktlak tein an ummi zoh in a tah lai tiah ruah khawh a si. Ziaza le nunning ah cun Khrihfami naak in a tha deuhmi an um lai. Tahchunnak ah, Khrihfa a si lomi Japan nunning le zia khi Khrihfami naak in an tha deuh ko lai, kan tluk lo men hna lai. Asinain an nunning le ziaza nih thiam a coter kho lo. Khrihfami hna cu Jesuh Khrih ah Pathian nih thiam a kan coternak hin a si. Kanmah that ruangah a si lo; a velngeihnak thawng in thiamcoter kan si. A dang zeihmanh a hau ti lo. Hi standard hi an tlinh maw?
Ruah awk:
1. Pluralism hi zeidah a si?
2. Khrihfami nih zeitin dah kan hmuhning a si lai?
3. Hlan lio pipu hna biaknak kha Pathian hmai ah thiamcoter khawh a si lai maw?
4. Jesuh Khrih lawnglawng hi khamhnak lam a si maw?
5. Zeitin dah biaknak dang morality le Ethics hi na fainter lai?