‘Theology le philosophy: Ruahnak Hliphlauternak’ timi tlaangtar in Part IV tiang kan tial cang i, a tlangpi in tialmi hmanh si ko seh law, Khrihfabu chung i, theology le philosophy tiluan umtuning kan fiang pah cang men hna lai tiah ruahchannak a um. Khrihfami hna pacan chan i, theology le philosophy aa pehtlaihning, Medeival chan i, philosophy an cawisangning, Biaknak Sersiamnak i, Bible ah an kir thanning le chan thar i, science fimnak minung khuaruah khawhnak i, a thil ti khawhnak nih chan tiluan a thlenning hna kha a tlangpi in langhter an si. Chan kip tiluan caan thluan kan zoh tikah theology dirhmun hi a him bal lo. Chan thar hnu hrimhrim cun theology “a him lonak hi a fiang tuk cang”[1] tiah McGiffert nih cun a ti.
Part III le IV ah kan langhtermi hna hi chan tiluan a thlengtu – science fimnak le minung khuaruah khawhnak i, a thil ti khawhnak – an si.
1) Khrihfami hna pacan chan lio ah cun Pathian hi an zumhnak le an nunnak ah a biapi cem ah an ruah i, zeizong vialte lak zongah cawisan cem le biapi cem chiah a si. Pathian duhnak tuah le zulh hi minung duhnak sang bik ah chiah a si i, zei bantuk hmanh cang seh law Pathian thawng si ko seh tiah zumhnak aa tlaihmi pacan an rak si hna si hna.
Asinain science fimnak le minung khuaruah khawhnak i, a thil ti khawhnak minung nih an vun i fian chin lengmang hnu cun minung cu zeizong vialte laicer ah chiah a vun si. Minung thawng in zeizong vialte a si kho dih cang i, minung caah zeizong vialte an si dih cang ti lungput an vun ngei. Science fimnak in zeizong vialte kan theih khawh dih cang hna i, kan uk khawh dih cang hna lai tiah an zumh. Hmailei ah zeidah a cang te lai timi tiang kan theih khawh dih cang caah Pathian bochan hi sullam a ngei ti lo an ti. Cuticun hmun sang bik ah chiah i, biakmi Pathian cu an hlawt i, minung tu nih Pathian hmun ah aa chia.
Hi bantuk lungthin put hi Pathian nih a hlan te hrimhrim khan a rak tinhpiakmi hna a si lo. Tahchunnak ah, Pathian nih minung cu a ser i, a sermi vialte zohkhenhtu le uktu ding ah a chiah (Gen 1: 26), asinain minung nih hlawhtlinnak a hmuh tikah a hlawhtlinnak kha Pathian thawng le Pathian duhnak a si timi thei loin Pathian dohnak ah a hman lehlam.
2) Pathian hmun ah minung nih amah le amah aa chiah hnu ah, a umnak vawlei kong hi biatak tein ruah hram aa thok than. Science fimnak in vawlei kong hi kan theih khawh lai i, Pathian le a bia loin kanmah tein hmailei kong kan theih khawh cang lai, cuticun kanmah tein kan hmailei zong kan sersiam lai an ti. Vawlei i, thil cangmi vialte hna hi science fimnak in a ruang kan kawl khawh cang lai i, runvennak tampi kan ser khawh cang lai tiah zumhnak an ngei.
3) Science fimnak nih a chuah pi thanmi cu minung thawhkehnak kong hi a si. Bible cawnpiaknak aa tlaihmi hna caah cun minung cu Pathian sermi kan si i, zeidang vialte hna naak hmanh in sermi minung hi sullam ngei cem le phundang cem kan si. Asinain chan thar science fimnak nih cun minung hi hawihlei khun in sermi kan si lo. Kokek thil cangmi chungin aa semmi kan si. Sermi vialte hna cu kan i khat dih ko hna tiah an zumh. Darwin cawnpiaknak in aa semmi a si. Pathian kutser kan si lo tiah fak piin au hram an thok.
A tlangpi in kan chim ahcun chan thar hnu cun zeizong vialte hi kan theih khawh dih ko cang lai timi zumh ngamnak nganpi a um. Cu hlan chan vialte naak in hmuhning le theihning aa thlen taktaknak chan ah a vun cang. Minung tha a vun tho lio chan a vun si taktak. Asinain minung nih ruahchannak le zumh ngamnak an ngeih tluk in thil a um lo. World War One nih minung lung a vun fimter than. Chan thar kong nih a kan cawmpiakmi thil pahnih a um: 1) minung nih Pathian hi hnulei ah mer tak khawh a si lo; le 2) minung nih a lungthin sualnak hi a cohlan peng awk a si ti hna an si. Biadonghnak ah fiang deuh kan chim tha tein lai.
------------------------------------------
Reference:
[1] McGiffert, Protestant Thought, p. 253.