Khamhnak thlau than khawh a si le si lo kongah hin Augustine (kehlei) le Pelagius (orhlei) in Martin Luther le Erasmus in John Calvin le Arminius in Whitefield le Wesley in nihin tiang an i almi a si.
Hi kongah Bible nih kap hnih in a tial. Kehlei minung nih Bible tialmi kap khat kha laa in khamhnak thlau than khawh a si ti lo, zungzal in Pathian kut ah kan him cang tiah (eternal security) an zumh lioah, orhlei nih Bible tialmi kap khat laa ve in khamhnak thlau than khawh a si tiah duhthimnak (free will) an rak zumh ve. Khamhnak thlau than khawh a si lo tiah a dir pimi nih Pathian Nawlngeihnak (God’s Sovereignty) kha a hram ah chia in Pathian kut ah zungzal in kan him cang an ti lioah, khatlei nih minung duhthimnak kha hram ah an chiah ve i, duh tikah poah ah khamhnak hi co khawh a si i, hlawt/ngol tak than khawh zong a si ti kha an zumh. Khamhnak hi minung ah maw, Pathian ah dah a um ti kha a si. A tanglei ah an chimmi ngai tuah hna u sih!
Arminism Le CalvinismHi kongah Bible nih kap hnih in a tial. Kehlei minung nih Bible tialmi kap khat kha laa in khamhnak thlau than khawh a si ti lo, zungzal in Pathian kut ah kan him cang tiah (eternal security) an zumh lioah, orhlei nih Bible tialmi kap khat laa ve in khamhnak thlau than khawh a si tiah duhthimnak (free will) an rak zumh ve. Khamhnak thlau than khawh a si lo tiah a dir pimi nih Pathian Nawlngeihnak (God’s Sovereignty) kha a hram ah chia in Pathian kut ah zungzal in kan him cang an ti lioah, khatlei nih minung duhthimnak kha hram ah an chiah ve i, duh tikah poah ah khamhnak hi co khawh a si i, hlawt/ngol tak than khawh zong a si ti kha an zumh. Khamhnak hi minung ah maw, Pathian ah dah a um ti kha a si. A tanglei ah an chimmi ngai tuah hna u sih!
Khrihfabu tuanbia ah anmah hi biatak tein khamhnak thlau than khawhnak le thlau than khawh lonak kongah bia aa almi an si. Bible le theology lawng si loin anthropology (minung kong) tiang in thuk piin khua a kan ruahtertu an si. Tawi tein an hmuhning a tanglei bantukin kan vun zoh tuah hna lai.
1. Arminism
Arminism timi cu Jacob Arminius min in lakmi a si. A hnuzultu hna nih a cawnpiak kha an pehzulh lengmang i, atu cun Arminism tiin theih a si cang. Arminius in John Wesley in an hnuzultu hna nih khamh cangmi zong Hell ah tlau than khawh a si ko tiah thawng ngai in an cawnpiak. Khamhnak hmuhnak le thlau than khawhnak cu minung duhthimnak le tuanvo cungah aa hngat tiah fek tein an cawmpiak.
‘Duhthimnak’ kan ti tikah a naak le a raang thim khawhnak kan ngeihmi kha si loin khamhnak hi minung nih kanmah tein kan i thim khawhmi le hlawt/ngol tak than khawhmi a si maw ti kha a si.
Arminian theologian Daniel Whedon nih ‘kan theology he then awk tha loin aa sengmi minung duhthimnak le tuanvo kongah kan cawnpiakmi cu khamhnak hi minung cungah aa hngat tluk tein kan duh cun ngol tak khawh zong a si i, pehzulh thai khawh zong a si’[1] a ti. Zeiruang ah dah hihi an zumh ti ahcun Adam sualnak kan i hrawmmi cu Khrih vel (prevenient grace) nih a damter cang caah zeihmanh a tuah kho ti lo i, a thi cangmi minung kha duhthim khawhnak hmual a kan pek a ti[2]. Cuticun khamhnak cu minung duhnak le duh lonak cungah a hngat an tinak kha a si.
A tlangpi in an zumhmi cu: 1) thei bu le hngal buin sualnak an tuah tikah khamhnak tlau than khawh a si; 2) sual tikah sual phuannak an tuah lo i, an pehzulh lengmang ko ahcun khamhnak a tlau kho; 3) zumhnak a pialtakmi tlau than khawh a si ti hna hi an zumhmi an si.
a) Khamhnak Thlau Than Khawh A Si
A tlangpi in an zumhmi cu: 1) thei bu le hngal buin sualnak an tuah tikah khamhnak tlau than khawh a si; 2) sual tikah sual phuannak an tuah lo i, an pehzulh lengmang ko ahcun khamhnak a tlau kho; 3) zumhnak a pialtakmi tlau than khawh a si ti hna hi an zumhmi an si.
a) Khamhnak Thlau Than Khawh A Si
i. Hebru 6: 4-8: ‘Vancung laksawng a tep cang i, Thiang Thlarau zong a co cang i, Pathian thatnak teh cang hnuah a tlu thanmi hna cu sualngaihchihnak ah thawhter than ding in an si kho ti lo.’ Caang 7-8 ah khamhnak co tung i, thei a tlau kho lomi si zong hi Hell tlak bantukin a chim.
ii. John 15: 6: ‘'Mitsur ruang cu keimah hi ka si i, a nge cu nanmah hi nan si. Ahohmanh ka chungah a um i, kei zong a chungah ka um ahcun, amah cu thei tampi a tlai khomi cu a si … Ka chungah a um lomi cu pumh hna i mei ah an paih hna i cuka ah cun an kang dih.' A cung he aa tlai pah.
iii. Rom 11: 17-21: Pathian nih Jesuh Khrih a zum lomi kokek tengnge Israel hmanh an sual tikah a zuah hna lo ahcun Pathian thatnak fek tein aa tlaih lomi Jentail tengnge chinchin cu a kan zuah lai lo ti kha thei ko u’ tiah Paul nih Rome Khrihfami hna cu ca a kuat hna.
iv. Rel chih ding hna: Filipi: 2: 12; Matt 24:11-13; 1 Korin 15:1-2; Hebru 10: 26-31; 1 Korin 10: 12; Hebru 2: 1; 1 Sam. 28: 6; 1 Tim 1: 19-20.
Hi Bible caang hna hi khamhnak thlau than khawh a si tiah an arkioment caah fek ngai in an hmanmi hna a si. Hi pinah duhthimnak an zumhnak ruang hna cu a tanglei bantuk in an si lai.
b) Pathian Nawlpek
Bible ah nawlpeknak (command) le nawlbia biafang hi a hman ngai, ‘Zumh u,’ ‘nawlngai u,’ ‘Pathian leiah kir u,’ ‘Pathian bantukin thiang u,’ ‘nan sualnak kha mer tak hna u,’ ‘kan sinah ra u,’ ‘arpi nih a fale a thla awm tangah a chiah hna bang in zeitluk in dah awm kan duh hna, asinain nan duh hrimhrim lo,’ etc tbk hna tampi an um. Pathian nawlpekmi biafang an si. Kan tuah khawh lomi cu Pathian nih a kan fial hnga maw tiah Arminian nih cun an ti. Cu tikah khamhnak zong hi kanmah tein kan cohlan khawh i, kan reject khawh ko; minung cungah aa hngat an tinak kha a si.
Cucaah Robert Shank nih fiang ngai in an dirhmun hitihin a funmi cu: i) Khrihfa nawlngaihnak le zumhnak aa tlaih pengmi lawng khamh an si lai; ii) zumtu cheukhat cu a tlu i, cucaah an tlau thai ko lai tiah Life in the Son cauk a tial. Khamhnak thlau than khawh a si le si lo kongah cun zumhnak le nawlngaih kha aa tlaih peng hrimhrim a hau ti kha an tlaihtleng a si. Cuticun zungzal nunnak le thihnak cu nunchung zumh awktlak sinak le nawlngaihnak cungah aa hngat ti kha Arminism zumhnak cu a si. Cu lo ahcun zumhnak thlau than kha an fawn te hna.
2. Calvinism
Calvinism timi cu John Calvin min a rami a si ve. A hnuzultu hna nih a cawnpiaknak kha an pehzulh tikah Strong & Moderate Calvinism/Reformed tiin auh a si. Khamhnak thlau than khawh a si lo ti hi an cawnpiakmi a si i, TULIP hi a zumhnak tungtlang pi cu a si. Dannak tete cu an lak ah a um, nain cucu biapi ah kan chia lai lo. TULIP hi khamhnak thlau than khawh a si ti lo tiah an arkiomenh cikcin a si i, pakhat hman zuhpiak awk zong a tha lomi arkiomenh an si. TULIP sullam hna cu:
a) ‘T’ - Total Depravity: A sullam cu Adam cithlak in aa thokmi kan si tikah thatnak pelte hman a ngei lomi kan si. Sualnak le nuarbuarnak in a thimi kan si tikah Pathian nih a kan tharchuah than lo i, zumh khawhnak thazaang a kan pek lo ahcun kanmah tein zumh/duhthim khawhnak thazaang a ngei lomi kan si an ti. Whitefield nih khamhnak a co rih lomi cu Lazaruh he a tahchun hna. Lazaruh cu a ruak tuamnak thil nih zeihmanh tuah kho loin a tuam dih bantukin minung zong cu bantuk cun sualnak nih zeihmanh tuah kho loin temmi kan si. Jesuh Khrih nih a thawhter hnu lawngah luatnak a hmuh bantukin minung zong Jesuh Khrih nih a kan khamh hnu lawngah luatnak a hmumi kan si tiah a ti (Rom 5: 12; Efesa 2: 3; Jer 17: 9; John 5: 21).
b) ‘U’ - Unconditional Election: A sullam cu minung lei dirhmun zoh loin a sual tukmi kha Pathian nih a kan thim. Sual cikcek in a sualmi le thih cikcek in a thimi kan si. Arminian nih cun kanmah nih Pathian kan thim hmasa an ti lioah Calvnism nih cun Pathian nih a kan thimmi kan si an ti. Pathian nih minung a kan thimnak Bible caang zoh hna tikah minung kan i sem hnuah thimmi kan si lo. Van le vawlei le a chungum hmanh ser an si hlan in Jesuh Khrih ah thim cangmi le theih cangmi kan si. Esau le Jacob a thimning hna hi Pathian nih khamhnak co ding a kan thimning cu a si (Rom 9: 11; Efe 1: 4; 1 Thesa 2: 13; 1 Peter 1: 1-2).
c) ‘L’ - Limited Atonement: A sullam cu Jesuh Khrih hi mi vialte caah thih loin Pathian nih a hlankan tein rak thim cangmi hna ca lawngah a thi ti a si. Hihi TULIP chungah an doh cemmi a si. Calvinism chung zong in a cohlang lomi an um hna. Asinain Bible cawnpiakning thiamthiam a si. Tahchunnak ah, Khrih a thihmi cu mi vialte caah a si ahcun mi vialte khamh an si dih hnga, asinain nihin tiang ah mi vialte khamh an si lo timi fiang tein kan theih. Cucaah Jesuh Khrih a thihmi cu khamh ding in rak khaukhih cangmi hna caah khan an si. Peter nih ‘auh nan sinak le thim nan sinak kha biatak tein theih i zuam u’ a timi kha a si, a sullam cu fek tein a dir pengmi lawng kha khamhmi taktak cu an si lai ti kha a si (2 Peter 1: 1; Rom 8: 24; Matt 20: 28; Lam 2: 28).
d) ‘I’ - Irresistible Grace: A sullam cu Pathian nih khamh ding in a rak khaukhih cangmi hna cu khamh a duh hna tikah doh khawh a si ti lo. ‘Pathian vel kha doh awk tha loin aa tuah, zeicatiah minung lungthin chungah doh duhnak a ummi kha vel nih a hrawh hmasa i, cuticun minung nunak ah khamhnak aa ser colh kho lengmang’ tiah J. I. Paker nih cun a ti. Rak khaukhih lomi nih cun Thiang Thlarau zong a doh ko lai, Pathian bia zong a doh ko lai, an doh khawh caah an dohmi si loin an doh khawhmi nih a langhtermi cu thim lomi an si caah a si, asinain Pathian nih a thimmi hna paoh nih cun a rak cohlang lengmang ko lai (Lam 18: 10; Rom 11: 7). Thimmi chung zong in a dohmi an um lengmang, asinain an rak doh khawh chung kha cu an cungah Thiang Thlarau rian a rak tuan rih lo caah a si. Thiang Thlarau rian a tuan taktak tikah cun doh khawh a si ti lo.
e) ‘P’ - Perseverance of the saint: A sullam cu zei bantuk thil ton le caan hmanh ah zumhnak fek tein aa tlaihmi an si lai; an tlu ti lai lo i, zumhnak zong an thlau kho ti lai lo ti kha a si. Pathian nih a rak khaukhih hna i, a khamh cangmi hna cu zeihmanh nih a thlu kho ti hna lo (Rom 8: 35-39). ‘Ka Pa nih a ka pekmi hna paoh cu an tlau ti lai lo’ tiah Jesuh Khrih a timi kha a si (John 6: 37-39). Khamhnak thlau than khawh a si ti lo an timi cu TULIP cikcin ruangah hin a si i, TULIP hi Bible charchan in sermi a si. Minung cungah khamhnak kha hngatter loin Pathian cungah an hngatter (John 10: 27-30).
Calvinism/Reformed cawnpiaknak dah ti ko lo cun, khamhnak thlau than khawh hna si taktak seh law ‘Pathian nih a khamhmi hna tlau than ding cu Pa Pathian santlaih lo ngai a si hnga i, aa tinhmi a kheng lo tinak zong a si hnga; Fapa Jesuh Khrih zong hnabeidongh ngai ding a si hnga i, a temtuarnak vialte cu pakpalawng an si hnga; cun Thiang Thlarau zong amah kilkawi awk ah chiahmi zohkhenh khawh lo i, thlau than hna cu a thangchiah tuk hnga’[3] tiah Arthur W. Pink fiang ngai in a ti. Khamh cangmi cu an tlu ti lai lo i, Pa Pathian kut ah zungzal in kan him cang ti kha TULIP ah kan hmuhmi cu a si.
3. An Cuai Thlai Tinak
Arminian nih Bible arkiomenh an hmanmi ah biapi bik tiah ruahmi cu Hebru 6: 4-8 hi a si. Methodist le Nazarenes hi Arminism kek te an si i, Presbyterians le Reformed Khrihfabu hna hi Calvinism kek te an si ve hna. Baptist, Evangelical Khrihfabu, Assemblies of God, Pentecostal Khrihfabu le Episcopalian ti bantuk hna hi Arminism le Calvinism karlak a ummi hna an si. Arminian bantukin khamhnak kongah hin minung duhthimnak le tuanvo aa tel ve ti a zummi an um len hna.
a) Arminian Hmuhning Zohnak
i) Batpist theologian lei hmuhning: Erickson nih cun Hebru 6: 4-8 hi khamh cangmi hna sinah tialmi a si i, caang 4-6 le cang 9 hi aa khat a ti. Caang 6:4-6 ah hin an tluk sual ahcun zeidah an dirhmun a si lai timi kha a chim i, cang 9 ah hin an tlu taktak lai lo timi fiang tein a langhter than zeicatiah hmailei thil tha nih a hngahnak hna kha cang 9 -11 fiang tein a chim. Cang 4-6 hi cu nan tluk thai ahcun khamhnak nan co taktak lo ti kha biaam in a langhter duhmi a si a ti.
Cun khamhnak thlau than khawh a si lo tiah Jesuh Khrih chimmi John 10: 27-30 he a vun pehtlaihter. Hebru 6 nih cun nan tlu kho tiah a ti lioah John 10 nih cun tluk khawh a si lonak a chim. Zumhnak in pial khawh dawh a lo ngai nain zumtu hmaan cu an pial lai lo. Zumtu hmaan taktak nih an zumhnak an hlawt i, Hebru 6 nih a chimmi dirhmun a phak hmanh ah Pathian nih a sianh hna lai lo tiah John 10 hi tehte ah a hman. An tluk thai ahcun khamhmi an si lo tinak a si.
Khamhnak hi zungzal in a himmi a si ko ahcun zeiruang ah dah ralrinpeknak cu a herh ti biahalnak a um tikah, ralrin peknak hi khamh cangmi an sinak kha ralrin tein an umnak nih langhter hna seh ti a duh hna caah a si tiah Berkouwer chimmi bia in fianternak a tuah.[4] Bible ah ralrin peknak tampi kan hmuh hna. Pathian nih Amah ah kan um pengnak lai ralrin peknak le thathawhternak ah a hmanmi vel pakhat a si ve tiah a ti.[5]
ii) Reformed theologian lei hmuhning: Grudem nih fianternak tling tein a tuah dih hnuah hitihin biafunnak a tuahmi cu, ‘zeibantuk minung kong hna dah Hebru catialtu nih 6: 4-8 ah a chimmi a si ti kan i hal a si ahcun, hi hna hi Khrihfabu fellowship chungah aa telmi an si. Sualngaihchihnak zong a tongmi an si, Pathian bia thatnak zong a theimi an si, Khrihfa nun aa dawhnak a hmumi zong an si, Thiang Thlarau riantuannak zong an fellowship chungah a hmu i, a tepmi an si, Pathian bia hmaan a thei i, a thatnak a tepmi zong an si hna.
Sihmanhsehlaw hi vialte Pathian thatnak an ton i, an hmuh dih hnuah an tluk than i, Khrih vailamtahnak zeirel loin an um than ahcun Pathian thatnak an rak tonmi le an hmuhmi vialte hna kha timhciammam tein an mer tak than dih tinak a si. Kan Khrihfabu cio zongah kan ton cio hna. Khrihfami bantuk cun kan sinah an um hna i, asinain hrinthannak a ngei taktakmi Khrihfa an rak si hna lo. Pathian bia cu an theih lengmang ko, asinain an nunnak ah Thiang Thlarau riantuannak a rak doh lengmangmi an si i, Khrih cu ka Bawi a si tiah aa pumpe taktak duh lomi an si.
Cucu Herbru catialtu nih a kan chim duhmi a si. Khrihfabu chungah Pathian thatnak an tonmi le an hmuhmi vialte hna kha timhciammam tein an mer tak than tikah cu bantuk minung hna cu sualngaihchihnak ah hruai than khawh an si ti lo a timi kha a si. An lungthin a hak cang i, an chia-tha thianhlimnak a thurhnawm dih cang. An caah zeihmanh tuah khawh a si ti lo. Bible hi a hmaanmi a si kan ti hna tikah kan theih ko an ti nain an nunnak le an tuahsernak ah Bible zeihmanh an rel hlei lonak kha a lang. Cu bantuk minung caah cun Pathian thatnak an theihmi le an hmuhmi hna kha an caah lungthin hahternak caah a cang chin lengmang.
Cu bantuk minung hna cu khamhnak a co taktakmi an rak si lo. An tluk than ahcun an hramthok hrimhrim in Khrih minung an rak si lo timi kha a fiang. Khamhnak a ngei taktak cangmi cu a dihdongh tiang zumhnak aa tlaih peng lai (Heb 3: 6). 6: 4-6 ah hin hi bantuk minung caah ralrinak a chim i, 6: 9-12 ah hin zumtu hmaan a simi thazaang peknak a chim tiah Grudem nih fiang taktak fianternak a tuah.[6]
iii) Evangelical theologian lei hmuhning: Norman zong nih hrilhfiahnak a tuahmi zoh tikah khamhnak thlau thannak kong si loin zumhnak ah nutling-patling sinak (6:1) an thlau sualnak hnga lo le nutling-patling (5: 13-14) an sinak hnga forhfialnak bia a si. Hebru 6: 4-6 a hnuhmai zohnak in fiang tein theih khawh a si ko a ti.[7] Ryrie he an i khat. Hebru catialtu nih ca a kuatmi hna hi ‘zumtu puitling lo taktak an si. Catialtu nih ralrinnak pahnih a pek hna: i) zumtu puitling loin maw nan um peng lai; ii) zumtu puitling sinak leiah karhlang ve u tiah fak ngaiin ralrinnak a peknak hna a si a ti ve.[8]
An bia funnak: Arminian nih cun khamhnak thlau than khawh a si ko tiah Heb 6: 4-8 hi thawng taktak in an i tlaih lioah, Baptist le Evangelical nih cun khamhnak thlau thannak kong si loin an puitlin lo tuk caah thazaang peknak le forhfialnak cakuat a si tiah an zumh. Reformed/Calvinism nih cun zumtu hmaan taktak an si lo an ti ve. 6: 4-8 chung minung hna hi Khrihfami community chungah aa telmi cu an si i, Pathian thatnak phunphun a hmu-tongmi cu an si ko hna nain khamhnak a co taktakmi hna an si lo. 6: 9-12 ah ‘beloved’ a timi hna khi zumtu hmaan taktak cu an si. Khamhnak a co taktakmi hna si hna seh law an tlu than hrimhrim lai lo an ti.
Grudem hmuhning hi cohlan awktlak cem a lo. Pathian thatnak tampi an hmuh, an ton i, Khrihfabu fellowship thawtnak an theih hnuah a tlu thanmi hna cu khamhnak taktak a comi an rak si lo ti kha a fiang cem. Pathian thatnak a thei cang i a tlu thanmi thawhter than cu a si kho ti lo a timi hi Grudem hmuhning he aa neih bik. ‘Thawhter than awk tha ti loin’ zumtu hmaan a tlu thaimi hi an um lo. Cucaah thawhter than awk tha ti lo ding dirhmun tiang an phak cu a hramthok tein zumtu an rak si lo ti kha a fiang. Nihin Laimi dirhmun cheukhat bantuk a si.
Laimi cheukhat cu Pathian thatnak le riantuannak tampi kan hmu i, Khrihfabu fellowship thawtnak kan thei, asinain zumtu hmaan a si lo tampi an um hna. Cu bantuk minung hna le Hebru 6: - 8 hi aa khat bak te an si hna.
iv) Arminian nih an arkiomenh ah an hmanmi Judas Iscariot tbk zong hi khamhnak taktak a comi a si lo (John 6: 70). A sau cang caah a tawinak in kan chim ahcun Arminian nih an arkiomenh caah Bible charhchan an hmanmi hi khamhnak thlau than khawhnak taktak an si hna lo. Asinain an Bible caang chungah hrilhfiah awk har tete cu an i tel len ve hna ti cu al awk a tha lo. Baptist leiin Erickson nih Arminian Bible charhchan lakmi vialte fianter a tuah hna i a donghlei ah a chimmi cu, ‘kan zohmi chungin fiang tein kan hmuh khawhmi cu, Jesuh hmuhning ah zumtu lo ngaimi hna kha zumtu hmaan taktak an rak si lo. Bible chungah a tlu thanmi minung hna khi a hramthok hrimhrim in khamhnak a rak co lomi hna an si’[9] tiah a ti. Evangelical lei a siah Reformed lei zong nih an zumhmi a si.[10]
v) Nawlpenak Bia or Duhthimnak: Bible ah hin ‘zumh u,’ ‘nan sualnak i ngaichiha u,’ ‘Pathian a thian bantukin nanmah zong thiang ve,’ tbk nawlpeknak tampi kan hmuh. Arminian nih Pathian nih nawl a kan pekmi poah cu kan tuah khawh caah a si ko lo maw, kan tuah khawh lo ding cu nawl a kan pe hnga maw, cucaah minung nih kanmah duhthimnak tein khamhnak zong kan co khawh i, kan reject kho ko tiah biatak tein arkiomenh an tuah rih. Calvinism TULIP i, ‘T’ ah kan chim bantuk khan sualnak le nualbuarnak in thih kel tein a thimi kan si caah kanmah tein khamh co khawhnak le reject khawhnak duhthimnak kan ngei lo. Pathian vel ruangah a si.
Pathian nih cucu tuah u tiah nawl a kan pek tikah an tuah kho lai lo timi fiang tuk in a theih. Martin Luther nih tahchunnak a chimmi cu, ‘sualnak a thimi minung duhthimnak cu rang bantuk a si – Pathian nih aa cit ahcun Pathian duhnak ah a kal; Satan nih aa cit ahcun Satan duhnak ah a kal. Rang nih a cittu duhnak aa thim kho lo’[11] a ti. Cucaah Satan citmi duhthimnak cu a cittu duhnak dah ti lo cu, tuah khawhmi a ngei lo. Cutikah Pathian nih nawl a pekmi zong a tuah kho lo. Cucaah nawl a pekmi hna cu an tuah khawh lai ti ruangah si loin Khrih an hmuhnak hnga caah a si (Gal 3: 22-27). Luther nih a nolh rihmi cu, ‘nawlbia le nawlpeknak nih hnabeidong in tuah hna i, Pathian vel lawng kan ruahchannak a tang cang timi an theih khawhnak hnga caah a si’[12] a ti. Nawlbia le vel zong hi fian a haumi a si.
b) Calvinism Hmuhning Zohnak
Khamhnak thlau than khawh a si ti kha Arminian nih Bible charhchan he an chim. Khamhnak cu minung leiin kan zumh ve hrimhrim le kan i zuam ve hrimhrim a hau tiah ‘free will le responsibility’ kha an zumhnak hrampi ah an chiah. An Bible charhchan cang zong a tam i, theih har tete zong an tam i, arkiomenh tha ngai zong an ngei ve hna. Fiang ngaiin khamh tlaunak caang an si lo tiah piang koin ti awk an tha lo. Asinain Khrihfabu dangdang lei theologian an siah Calvinism/Reformed lei theologian an siah an Bible charhchan lakmi an zohpiak hna tikah khamh thlaunak cu an si lo an ti cio hna.
Zumtu a tlu than kan timi hna khi a hramthok te hrimhrim in khamhnak a comi an rak si lo caah a si ti kha a cunglei theologian hmuhning a si. Khamhnak a co taktakmi hna cu khamhnak an co ni thok in vawlei nunnak a liam tiang zumhnak fek tein an i tlaih lai ti kha TULIP muru taktak cu a si. ‘T’ nih sual cikcek tein kan sualnak kha a langhter i (Efesa 2: 1), ‘U’ nih cu tluk in a sual komi kha Pathian nih kan thatnak pelte hmanh zoh loin a kan thim (Efesa 1: 4; 2: 80), ‘L’ nih Jesuh Khrih a thihmi cu ‘thimmi’ ca lawng a si a ti. A hmasa pahnih cu ahopoah nih an cohlan khawh lioah ‘L’ hi cohlan an i herh ngaimi a si, zeicatiah Bible nih kap hnih in fek ngai in a chim veve.
Arminism nih ‘Unlimited Atonement’ an zumh, a sullam cu Jesuh Khrih a thihmi hi mi zapi caah a thi i, a zummi paoh nih khamhnak an co lai ti kha a si (Rom 10: 13). Hi zawn ah cun Baptist lei Erickson nih yanh deuhmi an ngei ti lo; Evangelical leiin Geisler nih cun U.A a dirpi cang. Calvinism nih cun ‘Limited Atonement’ an zumh, a sullam cu Jesuh Khrih a thihmi cu Pathian nih a hlankan tein an rak thim cangmi hna ca lawng a si an ti ve (Rom 8: 29). Kahin cun Bible nih kap hnih veve a chim tikah thluak hman chih pah a hau cang. Jesuh Khrih a thihmi hi zapi caah a si cun zapi in khamhnak co ding a si, asinain zapi nih khamh kan co lo caah a hlankan in Pathian nih a rak thimmi hna ca lawngah a thihmi a si ko ti kha an dirpimi a si.
Mi vialte ca le vawlei pi caah Jesuh Khrih a thi timi hi a tlangpi in Bible nih a chimmi a si. Asinain Pathian nih a hlankan tein a rak thimmi hna lawng nih Pathian auhnak kha an co lai i, khamh an si lai (Rom 11:7). Cu nih a vun pehmi cu ‘I’ (doh khawh lomi vel) kha a si. A hlankan tein Pathian nih khamhnak co ding in a thimmi hna nih Pathian auhnak an theih tikah doh duhnak lungthin ngei loin an co lai i, khamh an si lai. Cuticun khamh a si cangmi hna cu him tein ‘P’ chungah luh a si cang. ‘Zungzal nunnak ka pek cang hna i, an rawk ti lai lo, ahohmanh nih ka kut cungin an ka chut kho ti hna lai lo’ tiah Jesuh Khrih a timi kha a si (John 10: 28; Rom 8: 35-39).
Biadonghnak
Asinain ahohmanh khamh kan si le si lo aa thei khomi kan si lo caah, khamh na si tak maw si tak lo i chek lengmang tiah Bible nih ralrin a kan pek. ‘Tih bu le thinphan buin nan khamhnak kha chek lengmang u’ (Fil 2: 12); ‘Khrih thihnak nih Pathian sinah dotla ah an ser cang hna – fek tein nan zumhnak nan i tlaih ahcun’ (Kolo 1: 23); ‘A dih dongh tiang kan zumhnak kha kan i tlaih ahcun Khrih ta kan si ko lai’ (Hebru 3: 14) tbk ralrin peknak tampi kan hmuh hna. Hi Bible caang hna nih nan tlu than kho; nan khamhnak a tlau than kho tiah a kan thihpheihnak si loin an zumhnak hi a hmaan taktak maw hmaan taktak lo i chek lengmang hna seh tiah ralrin a kan pek duhnak a si. A dihdongh tiang zumhnak aa tlaihmi hna cu khamhnak ro cotu a si kha a fiang i, aa tlaih lomi hna cu Pathian lungthin chung hrimhrim ah an rak um lo tinak kha a si.
[1] Daniel D. Whedon, Doctrines of Methodism,” p. 100.
[2] H. Orton, Christian Theology, p. 121-28.
[3] Arthur W. Pink, Eternal Security, p. 17.
[4] G. C. Berkouwer, Faith and Perseverance, pp. 83-124.
[5] Millard J. Erickson, Christian Theology, p. 1005.
[6] Wayne Grudem, Systematic Theology, pp. 798-801.
[7] Norman Geisler, Systematic Theology, Vol. 3, p. 332.
[8] Charles Ryrie, Basic Theology, p. 385.
[9] Erickson, p. 1007
[10] Wayne Grudem, p. 800, le Charles Ryrie, p. 386.
[11] Erwin Lutzer, The Ddoctirne That Divide, p. 173.