Lairam cu 95-8% hi Khrihfa kan si i, Khrihfabu nih politics aip (influence) tuah khawh hi a biapi tukmi a si i, Khrihfabu rian ngan taktakmi zong a si.
Khrihfabu le politics kan then ahcun politics nih moral compass (mongtu ziaza thatnak) a ngei lai lo i, cozah a tluang lai lo. Khrihfabu hi politics/cozah a moral compass a si awk a si. Nihin Lairam politics le Khrihfabu dirhmun ka zoh tawn tikah Khrihfabu nih politics hi aip loin politics tu nih a aip deuh lengmang. Khrihfabu nih a chungah luh hnawh loin politics nih a luh hnawh lengmang.
Lairam Khrihfabu cawlcanghnak le riantuannak tete zong zoh tikah politics aip aa tim bal lo. Amah tein aa then i, amah tein kar a hlaang lengmang. Tahchunnak tete zong langhter ding a um ko nain a sauh lai caah ka chim duh lai lo. Hiticun Lairam politics hi Lairam Khrihfami hna caah a thathnemnak a tlawm tuk lai, thluachuah a um lai lo.
Khrihfabu le politics kan then ahcun politics nih moral compass (mongtu ziaza thatnak) a ngei lai lo i, cozah a tluang lai lo. Khrihfabu hi politics/cozah a moral compass a si awk a si. Nihin Lairam politics le Khrihfabu dirhmun ka zoh tawn tikah Khrihfabu nih politics hi aip loin politics tu nih a aip deuh lengmang. Khrihfabu nih a chungah luh hnawh loin politics nih a luh hnawh lengmang.
Lairam Khrihfabu cawlcanghnak le riantuannak tete zong zoh tikah politics aip aa tim bal lo. Amah tein aa then i, amah tein kar a hlaang lengmang. Tahchunnak tete zong langhter ding a um ko nain a sauh lai caah ka chim duh lai lo. Hiticun Lairam politics hi Lairam Khrihfami hna caah a thathnemnak a tlawm tuk lai, thluachuah a um lai lo.
Pathian Uknak Maw Satan Uknak Dah?
Cozah hi ahodah an si? Cheukhat nih cun Satan uknak tangah a ummi an si a timi zong an um i, Satan thil bantuk ah an ruah. An ruahnak ruang cu “Cun Khuachia (Satan) nih cun a hun kaipi i chikkhatte ah khin vawleicung ram vialte kha a hmuhsak dih. Khuachia nih cun a thawh i, “Hi lianhngannak vialte le hi chawva vialte hi kan pek lai. A dihlak hin keimah pek ka si cang i ka duhmi paoh ka pek khawh hna.
Cucaah ka hmaiah na khuk i bil law hi vialte hi na ta an si dih ko lai,” tiah a ti (Luke 4: 5-7). Jesuh nih a lehmi cu, “na Bawipa Pathian lawng na biak lai i, Amah rian lawng na tuan lai” a ti. Zeiruang ah dah Jesuh Khrih nih Satan hi pennak ram kongah bia al duh lo? Satan “cu a hramthawk tein lainawng a rak si. Biatak kha zeitikhmanh ah a ṭanh bal lo, zeicahtiah a chungah biatak zeihmanh a um lo. Lih a chim tikah a tuah tawn zungzalmi kha a tuah a si ko, zeicahtiah anih cu milihchim a si i lih vialte pa a si” timi hi a theih caah leh awk ah a ruat lo. Cucaah Satan bia hi a hmaan lo.
Cucaah ka hmaiah na khuk i bil law hi vialte hi na ta an si dih ko lai,” tiah a ti (Luke 4: 5-7). Jesuh nih a lehmi cu, “na Bawipa Pathian lawng na biak lai i, Amah rian lawng na tuan lai” a ti. Zeiruang ah dah Jesuh Khrih nih Satan hi pennak ram kongah bia al duh lo? Satan “cu a hramthawk tein lainawng a rak si. Biatak kha zeitikhmanh ah a ṭanh bal lo, zeicahtiah a chungah biatak zeihmanh a um lo. Lih a chim tikah a tuah tawn zungzalmi kha a tuah a si ko, zeicahtiah anih cu milihchim a si i lih vialte pa a si” timi hi a theih caah leh awk ah a ruat lo. Cucaah Satan bia hi a hmaan lo.
Bible nih Cozah kong a chim tikah hin Pathian laksawng bantukin a chim. Pathian uknak tangah a ummi a si i, Pathian nih a tinhmi tuahtu ah a hmaanmi a si. “Cung Nung Bik Pathian nih cun minung pennak cungah nawl a ngei ti kha hngal hna seh. A duhmi paoh kha siangpahrang ah a ser khawh ko hna, santlailo bik hmanh kha a ser khawh ko hna, ti kha hngal hna she” tiah Nebukhadnezzar nih Daniel sinah a mang a chimh.
Paul nih a chim rihmi cu “Ram uktu bawi kha an nawl va ngai hna u, zeicahtiah Pathian hnatlaknak tel loin nawl ngeitu ahohmanh an um lo i nawl ngei liomi hna hi Pathian nih a chiahmi hna an si. Nawl a ngei liomi hna a dohtu cu Pathian nih si seh tiah a timi a dotu an si i cu bantukin a tuahmi nih cun an cungah biaceihnak an i tlunter lai. Uktu bawi hi ṭhatnak a tuahmi nih cun ṭih awk an si lo i ṭhat lonak a tuahmi lawng nih ṭih awk an si. Nawl ngeitu ṭih loin um na duh ahcun, ṭhatnak tuah law an thangṭhat ko lai.
Zeicahtiah amah cu Pathian sal, na ca ṭhatnak a tuahtu a si. Sihmanhsehlaw ṭhat lonak na tuah ahcun amah cu ṭih ko, zeicahtiah dantat khawhnak a ngeihmi cu a si taktakmi a si. Amah cu Pathian sal a si i ṭhat lonak a tuahtu cungah khan Pathian thinhunnak cu a phakter. Hi caah hin nawl ngeimi cu an nawl va ngai hna u — Pathian thinhunnak ruang lawngah khan si loin nan chiaṭha thleidannak ruang zongah khan an nawl cu va ngai hna u. Ngunkhuai nan thawhnak cu hi ruang zongah hin a si: nawl ngeitu hna nih khan an rian an ṭuan tikah Pathian ca rian an ṭuan a si” (Rome 13) ti hi a si.
Paul nih a chim rihmi cu “Ram uktu bawi kha an nawl va ngai hna u, zeicahtiah Pathian hnatlaknak tel loin nawl ngeitu ahohmanh an um lo i nawl ngei liomi hna hi Pathian nih a chiahmi hna an si. Nawl a ngei liomi hna a dohtu cu Pathian nih si seh tiah a timi a dotu an si i cu bantukin a tuahmi nih cun an cungah biaceihnak an i tlunter lai. Uktu bawi hi ṭhatnak a tuahmi nih cun ṭih awk an si lo i ṭhat lonak a tuahmi lawng nih ṭih awk an si. Nawl ngeitu ṭih loin um na duh ahcun, ṭhatnak tuah law an thangṭhat ko lai.
Zeicahtiah amah cu Pathian sal, na ca ṭhatnak a tuahtu a si. Sihmanhsehlaw ṭhat lonak na tuah ahcun amah cu ṭih ko, zeicahtiah dantat khawhnak a ngeihmi cu a si taktakmi a si. Amah cu Pathian sal a si i ṭhat lonak a tuahtu cungah khan Pathian thinhunnak cu a phakter. Hi caah hin nawl ngeimi cu an nawl va ngai hna u — Pathian thinhunnak ruang lawngah khan si loin nan chiaṭha thleidannak ruang zongah khan an nawl cu va ngai hna u. Ngunkhuai nan thawhnak cu hi ruang zongah hin a si: nawl ngeitu hna nih khan an rian an ṭuan tikah Pathian ca rian an ṭuan a si” (Rome 13) ti hi a si.
Peter zong nih Cozah riantuannak le Satan riantuannak aa dang in a chim. Cozah cu that lonak a tuah i, upadi a buarmi hna tlangtlatu ah chiahmi an si; Satan nih cun Cozah a doh i, upadi a buarmi thazaang petu a si. Cozah tha nih cun thatnak a tuahmi hna kha a conglawmhnak hna i (1 Peter 2: 14), Satan nih cun chiatnak a tuahmi hna kha a conglawmh ve hna. Asinain Satan nih cun vawlei uknak hi ka kut tangah a um ti hi chim le phuan a duh; asinain Bible nih a chim lomi a si. Vawleicung uknak vialte hna hi Satan uknak tangah a ummi an si timi hi ahohmanh nih an chimmi a si lo, lih chimmi vialte hna pacan Satan lawng nih a chimmi bia a si. Cucaah vawlei uknak vialte hna hi Satan uknak tangah um loin Pathian uknak tangah a ummi an si.
Tuanbia Tiluan Ser
Kan theih peng awk ah a herh ngaimi cu Pathian nih van le vawlei le a chung ummi vialte a ser dih in nihin tiang Pathian aa din bal lo. Tuanbia tiluan chungah Pathian rian a tuan zungzal i, a program a dih hlan tiang tuanbia tiluan chungah rian a tuan lengmang lai. Tuanbia tiluan hi Pathian kut in a luangmi a si i, tuanbia tha luang she ti hi Pathian duhmi a si i, tuanbia tiluan dongh tik hi vawleicung i, Pathian program a dongh ni a si ve lai.
Israel tuanbia kan zoh tikah si she, Khrihfabu tuan kan zoh tikah Pathian nih aa tinhmi cu lawkihmi hna caah ceunak phurhtu si hi a si. Asinain Pathian nih tinhpiakning le duhpiakning in Israelmi nih cun an tlinh lo ngai timi hmuh khawh a si i, Khrihfami hna nih cun vawleicung cozak fak piin an aipnak tampi a um. Bible relnak in tampi chim khawh an si i, Khrihfami tuanbia relnak zong in tampi chim khawh an si. Hlan chan zumhning, biakning, ukning, nunphung, holh le hla tiang an thlen cikcek hna.
Israel tuanbia kan zoh tikah si she, Khrihfabu tuan kan zoh tikah Pathian nih aa tinhmi cu lawkihmi hna caah ceunak phurhtu si hi a si. Asinain Pathian nih tinhpiakning le duhpiakning in Israelmi nih cun an tlinh lo ngai timi hmuh khawh a si i, Khrihfami hna nih cun vawleicung cozak fak piin an aipnak tampi a um. Bible relnak in tampi chim khawh an si i, Khrihfami tuanbia relnak zong in tampi chim khawh an si. Hlan chan zumhning, biakning, ukning, nunphung, holh le hla tiang an thlen cikcek hna.
Vawlei Uknak Khrhfami Nih An Rak Aipning Hna
Khrihfabu nih zeitluk in dah cozah a aip khawh timi tuanbia tialtu Alvin Achmidt nih a langhter: A tlang piin chim ahcun: khrihfa an kharhnak in a siah a cozah an aip khawhnak in a siah hlan chan Rome uknak an thlen tuk hringhran. Bawlung kun i, zoh nuam ah minung pakhat le pakhat an thahter tawnmi an hrawhpiak hna, hngakchia thah le nau hrawh zong an hrawhpiak hna, nu himnak an serpiak hna, sal luatnak an serpiak hna, nupi duh poah in thit an hrawhpiak hna etc. India ah a si than i, pasal le nih thih takmi nupi le a nung in meikhangh an hrawhpiak hna etc.
Europe ram ah mi kip nih siangkai hrimhrim ding timi an serpiak hna. England ah sal zuatnak William Wilberforce nih a hrawh i, US zong ah an hrawhpiak hna. Vawleicung ram kip miphun thleidannak zong Khrihfami thawng in a rawk chin lengmang i, miphun theidannak hi a tlawm tuk cang. “Pathian nih ahohmanhh theidannak ngei loin tluk ceo cio in sermi kan si” timi an theih cio hnu cun sualnak le that lonak cikcin an cat thluahmah hna. Khrihfami nih zeitluk in dah vawlei le uknak hi an aip khawh timi hi dong loin tial ding a um.
Europe ram ah mi kip nih siangkai hrimhrim ding timi an serpiak hna. England ah sal zuatnak William Wilberforce nih a hrawh i, US zong ah an hrawhpiak hna. Vawleicung ram kip miphun thleidannak zong Khrihfami thawng in a rawk chin lengmang i, miphun theidannak hi a tlawm tuk cang. “Pathian nih ahohmanhh theidannak ngei loin tluk ceo cio in sermi kan si” timi an theih cio hnu cun sualnak le that lonak cikcin an cat thluahmah hna. Khrihfami nih zeitluk in dah vawlei le uknak hi an aip khawh timi hi dong loin tial ding a um.
US hi Pathian nih fimnak a pek hrimhrim hna an si i, Declearation of Independence an ser lio ah an chim i, an phunghram zongah an telmi cu “Mi vialte hi tluk cio in sermi kan si, tluk ceo covo aa tluk cio in an sertu nih a pekmi kan si, cu hna cu nunak, zalonnak, duhning tein nun duhdim kawl khawh cionak etc. Hi thil hna an tlamtlin khawhnak ding ah minung lakah cozah hi dirh a si” ti hi a si. US nih an zumh thanmi cu Zalonnak an hmuhmi hi minung thil ti khawhnak si loin Pathian upadi le kokek upadi nih kan ram hi zalonnak hmu ding in covo a kan pekmi an si an ti.
Daniel, Nehemiah le Joseph etc te hna nunnak zok tikah zeitluk in dah cozak an aip khawh hna timi theih khawh a si. A cauk rel cangka in upat awk an tlak i, an nun cawn ding tam tuk a um i, zohchun awk thatha tam tuk a kan hmuhsak hna. Tuanbia dawhdawh an kan tialpiak. An ram le an miphun zong a si lo i, mi ram le uknak dangdang ah uktu le hruaitu an si khawh hna i, aip khotu an si khawhmi hna cu upat awktlak an si hringhran ko. Kan ni ceu le kan arfi bantuk an si hna. Biakam Hlun prophet hna nunnak a siah Biakam Thar i, Zultu hna le Khrihfami hna nunnak le tuanbia zoh hna tikah Cozak nih ukmi le aipmi si loin anmah tu a aiptu hna an si. A herh ahcun an nunnak zong an sian. Vawlei uknak nih aipnak cun thih an duh duh deuh.
Zeitindah Lairam Khrihfami hna nih Lairam Cozah kan aip khawh ve lai?
Sianginn kan kai lio ah Sianginn ngeitu nih evangelist pakhat kong a kan chimh i, nihin tiang ka philh kho lo. Cycle aa cit, a zaal chungah Bible aa sanh i, hmun kip ah a kal i, Thawng Tha bia a chim lengmang. Aa tinh bikmi cu India ram i, bawi a simi paoh sinah kal i, Pathian bia ruahnak le thlacamnak ngeihpiak kha a si. Asinain cheukhat bawi cu a tong kho hna lo, zeicatiah Pathian bia a duh lomi le Khrihfami a rem lomi an um.
Asinain voikhat cu Jawaharlal Nehru ton a duh i, a zung ah a kal. Gate congtu nih an luhter duh lo i, a dir lengmang. A donghnak Nehru cu ton an duhmi an um tiah an va chimh i, rak luhter u tiah a ti hna. Evangelist pa cu a lut i, Pathian bia tawite le thlacamnak tein caan a hman pi. Evangelist nih thlacamnak a va ngeihpiak lengmang tikah Nehru nunnak tampi a aip. Nehru zong a lungtling tuk i, “keimah thla na ka campiakmi hi India caah na cammi a si” tiah a rak ti tawn. Gandhi nunnak zong Khrihfami nih aip ngaimi a si.
Asinain voikhat cu Jawaharlal Nehru ton a duh i, a zung ah a kal. Gate congtu nih an luhter duh lo i, a dir lengmang. A donghnak Nehru cu ton an duhmi an um tiah an va chimh i, rak luhter u tiah a ti hna. Evangelist pa cu a lut i, Pathian bia tawite le thlacamnak tein caan a hman pi. Evangelist nih thlacamnak a va ngeihpiak lengmang tikah Nehru nunnak tampi a aip. Nehru zong a lungtling tuk i, “keimah thla na ka campiakmi hi India caah na cammi a si” tiah a rak ti tawn. Gandhi nunnak zong Khrihfami nih aip ngaimi a si.
Lairam ah evangelist le Pastor tampi an um hna i, sianginn lei a siah zung kip ah a siah thonginn ah a siah Pathian bia le thlacamnak tein caan ngeihpiak lenmang hi a herh ngai. Biaknak lei a siah cawlcanghnak pipa tete a um kip ah hin vawlei lei hruaitu hna hi sawm ve hna i, kan zumhnak, biaknak, nunning, le ruahchannak etc hna hi chim lengmang ding an si.
Hi bantukin kan chungah kan luhter lengmang hna ahcun anmah nih uk loin kanmah nih kan uk hna lai i, thlennak tampi a um kho lai. Paul nunnak hi cawn awk a tam hringhran. Caan tha a ngeihmi vialte tlolh loin hman khawh lengmang aa zuam i, thong a thlatu zong a thlen hna, a hremtu zong a thlen hna, a ral zong a thlen hna, a tonmi kip thlen khawh aa zuammi a si. Paul lungput kan ngeih ahcun Lairam ah a ummi ralkap hmanh hi kawmh khawh dih i, hawi ah ser khawh dih an si ko lai. A donghnak ahcun Khrihfa hmanh ah canter khawh an si lai.
Hi bantukin kan chungah kan luhter lengmang hna ahcun anmah nih uk loin kanmah nih kan uk hna lai i, thlennak tampi a um kho lai. Paul nunnak hi cawn awk a tam hringhran. Caan tha a ngeihmi vialte tlolh loin hman khawh lengmang aa zuam i, thong a thlatu zong a thlen hna, a hremtu zong a thlen hna, a ral zong a thlen hna, a tonmi kip thlen khawh aa zuammi a si. Paul lungput kan ngeih ahcun Lairam ah a ummi ralkap hmanh hi kawmh khawh dih i, hawi ah ser khawh dih an si ko lai. A donghnak ahcun Khrihfa hmanh ah canter khawh an si lai.
Kawl nih hin huat kan tlai timi hi an i theih peng ve. Kan huat hirmhrim tak hna. Asinain thil pahnih a ummi cu kan huat peng han lai maw, kan kawmh hna lai dah timi hi an si. Kan huat peng hna a siahcun an kan serhleih lengmang lai i, huatnak le huatnak aa tong lengmang lai, asinain kan huat tuk komi hna kha kan thumh i, kan kawmh hna ahcun an ruah lo tuk pi khi a si lai i, an khuaruah lei khi a har lai i, fawi tein aa thleng khomi an si. Cucaah kan aip ko hna she kan ti ahcun Paul strategy hi kan hman a hau hnga.
Cun tu tan vailam tung kongah buaibainak tete a um pah. Mipi lungthin le ruahnak tampi a vun lang. Chief Minister Hung Ngai le MP zong tonnak an ngei i, thil pahnih an chuah pi: vailam tung phur lo ding le Budhist pura sak ding le phungki sianginn. Vailam tung kongah tlawmpal te ka sia a rem lomi cu cozah nawl loin farkung an haumi kha a si. A dang cu Cozah an hal le hal cu um ko she law, tittaw theih loin farkung an haumi hi a hmaan lomi a si.
Pathian min le biaknak min in cozah upadir buar hrimhrim lo ding hi kan fian ding a si. Budhist pura le an sianginn sak ding timi hi 2012 ah ngolter cangmi an si caah atu tan an chuah pi thanmi cu lente a kan celh pi a si. An sak ding a si ahcun Laimi vialte chuah dih i, ngolter hrimhrim an hau. Kan ram le kan lo cio ah cun mipi thazaang zong in kan aip pah hna zong hi a herh ko.
Pathian min le biaknak min in cozah upadir buar hrimhrim lo ding hi kan fian ding a si. Budhist pura le an sianginn sak ding timi hi 2012 ah ngolter cangmi an si caah atu tan an chuah pi thanmi cu lente a kan celh pi a si. An sak ding a si ahcun Laimi vialte chuah dih i, ngolter hrimhrim an hau. Kan ram le kan lo cio ah cun mipi thazaang zong in kan aip pah hna zong hi a herh ko.
Donghnak
A donghnak ah chim ka duhmi cu Pathian hrimhrim hi tuanbia tiluan sertu a si i, vawlei uknak le uktu zong Amah uknak tangah a ummi an si. Uknak tha lo le chan tiluan tha lo chungah a ummi si loin Khrihfami hna nih uknak a siah chan tiluan tha lo a siah kan aip (infleunce) hna ding hi Pathian duhpiakmi a si. Uktu tha an si lawng a za lo i, khamhnak an hmuhnak tiang in thlacampiak le Pathian bia chimh an hau. Lairam cu Khrihfa ram kan si i, fak piin politics le cozah hi a aip kho ding kan si.
Kan rian hrimhrim zong a si. Kan aip hna lo ahcun moral compass an ngei lai lo i, Khrihfa ram kan timi Lairam hi Khrihfa ram a sinak sullam a um lai lo. Khrihfami hna kan moral compass nih Lairam uknak le politics hi fak piin a aip awk a si i, kan aip khawh ahcun politics nih luh hnawh loin kanmah tu a chungah kan lut lai i, Lairam politics le uknak cu Khrihfa mit a au ko lai. Pathian min le Biaknak min in cozak upadi buar hrimhrim lo ding hi a biapi fawn.
Kan rian hrimhrim zong a si. Kan aip hna lo ahcun moral compass an ngei lai lo i, Khrihfa ram kan timi Lairam hi Khrihfa ram a sinak sullam a um lai lo. Khrihfami hna kan moral compass nih Lairam uknak le politics hi fak piin a aip awk a si i, kan aip khawh ahcun politics nih luh hnawh loin kanmah tu a chungah kan lut lai i, Lairam politics le uknak cu Khrihfa mit a au ko lai. Pathian min le Biaknak min in cozak upadi buar hrimhrim lo ding hi a biapi fawn.